Δυσκοιλιότητα

Τι είναι η δυσκοιλιότητα;

Η δυσκοιλιότητα, ως όρος σημαίνει διαφορετικά πράγματα για κάθε άνθρωπο. Για κάποιους η δυσκοιλιότητα είναι η μειωμένη συχνότητα κενώσεων. Για μερικούς δυσκοιλιότητα σημαίνει το σφίξιμο στην τουαλέτα, η δυσφορία και ο πόνος στον πρωκτό ή και η αιμορραγία που μπορεί να συνοδεύουν την κένωση σκληρών αφυδατωμένων κοπράνων. Για άλλους είναι τα συνοδά συμπτώματα όπως ο πόνος, η εξάντληση, το φούσκωμα στην κοιλιά κ.τ.λ. Είναι σημαντικό πολύ ο ιατρός που θα ασχοληθεί με το πρόβλημα της δυσκοιλιότητας σας, να πάρει ένα πολύ καλό ιστορικό και να εκμαιεύσει τι σημαίνει για εσάς δυσκοιλιότητα.  

Η δυσκολία ενός κοινά αποδεκτού ορισμού, καθώς και άλλες εγγενείς αδυναμίες στον σχεδιασμό μελετών για την δυσκοιλιότητα, είναι κάποιοι από τους παράγοντες που η έρευνα δεν έχει προχωρήσει σημαντικά για ένα τόσο συχνό πρόβλημα. Ένας κοινά αποδεκτός ορισμός για την δυσκοιλιότητα είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από λιγότερες από τρεις κενώσεις του εντέρου την εβδομάδα, που συνοδεύεται από σκληρά, ξηρά ή σβωλώδη κόπρανα, δύσκολα ή επώδυνα να περάσουν και συχνά συνοδεύονται με αίσθημα ατελούς κένωσης.

Η «φυσιολογική» συχνότητα των κενώσεων

Η συχνότητα των κενώσεων είναι και αυτή σχετική. Υπάρχουν άνθρωποι που αν δεν πάνε κάθε μέρα τουαλέτα νιώθουν άβολα. Υπάρχει η δοξασία ότι η «ιδανική κένωση» πρέπει να είναι κάθε πρωί και ότι το έντερο πρέπει να δουλεύει «σαν ρολόι». Όμως, στον γενικό πληθυσμό η «φυσιολογική συχνότητα» των κενώσεων διαφέρει σημαντικά. Μπορεί να κυμαίνεται από τρεις φορές την ημέρα, έως μία κένωση κάθε τρεις ή περισσότερες μέρες. Για κάθε άνθρωπο όμως, η μεταβολή της συχνότητας ή της σύστασης των κοπράνων μπορεί να προκαλέσει ανησυχία, κυρίως αν είναι επίμονη. 

Η περιστασιακή δυσκοιλιότητα είναι φυσιολογική, όμως η επίμονη ή χρόνια δυσκοιλιότητα μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ποιότητα ζωής ενός ατόμου και σπάνια μπορεί να υποκρύπτει σοβαρή παθολογία. Είναι σημαντικό λοιπόν να συζητήσετε το πρόβλημα της χρόνιας δυσκοιλιότητας σας με έναν ειδικό.

Πώς προκαλείται η δυσκοιλιότητα

Τα αίτια της δυσκοιλιότητας είναι πολυπαραγοντικά και ομολογουμένως όχι πολύ ξεκάθαρα. Είναι δεδομένο ότι στις περισσότερες περιπτώσεις παρά την εκτεταμένη διερεύνηση από τον ιατρό, δεν θα βρεθεί κάποια ανατομική ή βιοχημική ανωμαλία που να προκαλεί δυσκοιλιότητα. Παρά το γεγονός αυτό, η αναζήτηση κάποιου οργανικού αιτίου είναι σημαντική, τόσο για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας, όσο και τον αποκλεισμό κάποιου σοβαρού υποκείμενου προβλήματος υγείας που μπορεί να προκαλεί τη διαταραχή των κενώσεων. 

Φυτικές ίνες και δυσκοιλιότητα

Οι φυτικές ίνες αποτελούνται από κυτταρίνη και προέρχονται από την κατανάλωση φυτικών τροφών όπως φρούτα και λαχανικά. Τι διακρίνουμε σε διαλυτές και αδιάλυτες φυτικές ίνες και αυτός ο διαχωρισμός είναι σημαντικός. Ο άνθρωπος σε αντίθεση με άλλα ζώα δεν μπορεί να διασπάσει τις φυτικές ίνες κατά την πέψη. Έτσι οι φυτικές ίνες περνούν στα κόπρανα αυξάνοντας τον όγκο τους. Μέρος των φυτικών ινών υπόκεινται σε ζύμωση μέσα στο έντερο από τα μικρόβια που περιέχει, από την οποία παράγονται λίπη βραχείας αλύσου (short-chain fatty acids – SCFA). Τα παράγωγα αυτά αποτελούν ένα σημαντικό θρεπτικό στοιχείο για την υγεία του εντέρου. Παράλληλα όμως η ζύμωση αυτή παράγει αέρια όπως το υδρογόνο, το υδρόθεια, το άζωτο, το διοξείδιο του άνθρακα, το μεθάνιο κ.ά. που οδηγούν πολλές φορές σε φουσκώματα αλλά και αέρια.

Υπάρχει η πολύ διαδεδομένη θεωρία ότι η δυσκοιλιότητα στην εποχή μας, οφείλεται κυρίως στην έλλειψη φυτικών ινών στην διατροφή. Το σίγουρο είναι ότι η θεωρία αυτή έχει οδηγήσει σε άλλη μια ευκαιρία για τη βιομηχανία τροφίμων να παράξουν τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες. Υπολογίζεται ότι η αγορά τροφίμων με προϊόντα πλούσια σε φυτικές ίνες είναι της τάξης των 10.5 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε ετήσια βάση. Η αλήθεια είναι ότι μικρές ποσότητες φυτικών ινών φαίνεται το έντερο να μπορεί να τις διαχειριστεί. Όπως είδαμε παραπάνω ένα ποσοστό φυτικών ινών μπορεί να υποστεί ζύμωση και να παράξει λιπαρά οξέα που έχουν θετικό αντίκτυπο στην υγεία του εντέρου. Επίσης φυσικές τροφές με φυτικές ίνες έχουν θετικά οφέλη στον μεταβολισμό των τροφών. 

Οι φυτικές ίνες είναι αποδεδειγμένο ότι αυξάνουν τον όγκο των κοπράνων, καθώς επίσης την ταχύτητα διάβασης του εντέρου. Παρόλα αυτά φαινεται πως οι φυτικές ίνες δεν μειώνουν τη δυσκοιλιότητα όπως δείχνουν οι ελάχιστες σωστά σχεδιασμένες μελέτες που έχουν γίνει μέχρι τώρα. Κάποιος μπορεί να σκεφτεί ένα μηχανικό ανάλογο με την κίνηση των αυτοκινήτων σε έναν δρόμο. Βάζοντας περισσότερα αυτοκίνητα μέσα σε έναν ήδη μποτιλιαρισμένο δρόμο μάλλον περισσότερο πρόβλημα θα δημιουργήσει.

Επειδή κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών μπορεί να βοηθά κάποιους, ενώ να δημιουργεί πρόβλημα σε άλλους. Είναι θέμα επιλογής και δοκιμής, όμως δεν πρέπει να μας γίνει εμμονή η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων φυτικών ινών ειδικά εάν μας δημιουργούν συμπτώματα.

Ανατομικά προβλήματα

To σημαντικότερο όλων είναι να αποκλειστεί κάποιο μηχανικό κώλυμα, όπως μια στένωση ή  νεοπλασία στο παχύ έντερο που να προκαλεί δυσκολία στις κενώσεις. Ο καρκίνος του παχέος εντέρου μπορεί να προκαλέσει μεταβολές κενώσεων, αιμορραγία από το ορθό ή και συνοδό αναιμία ή σιδηροπενία (που εκδηλώνεται με χαμηλή φερριτίνη ορού). Η κολονοσκόπηση είναι η ιδανική εξέταση για τον αποκλεισμό πολυπόδων ή και καρκίνου. Στενώσεις του εντέρου (φλεγμονώδεις ή ισχαιμικές) μπορεί επίσης να προκαλούν αποφρακτικά φαινόμενα τα οποία μπορεί να επιδεινώνονται με τροφές υψηλές σε φυτικές ίνες. 

Φάρμακα

Ένα συχνό αίτιο που προκαλεί δυσκοιλιότητα είναι κάποια φάρμακα που λαμβάνονται για κάποιο υποκείμενο νόσημα. Οι παρενέργειες ορισμένων φαρμάκων μπορεί να οδηγήσουν σε μεταβολές στην κινητικότητα του εντέρου. Φάρμακα που σχετίζονται με δυσκοιλιότητα περιλαμβάνουν μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, κάποια αντιυπερτασικά όπως οι αναστολείς διαύλων ασβεστίου, τα οπιούχα παυσίπονα, τα αντικαταθλιπτικά, αντιχολινεργικά, διουρητικά, αντιόξινα, χημειοθεραπευτικά φάρμακα κ.ά. Είναι λοιπόν σημαντικό να αναφέρετε όλα τα φάρμακα που λαμβάνετε στον γιατρό σας για να ελέγχει την πιθανή τους συσχέτιση με το πρόβλημα της δυσκοιλιότητας σας. 

Μεταβολικά και  νευρολογικά προβλήματα που προκαλούν δυσκοιλιότητα

Αν και σπάνια, είναι σημαντικό να γίνει έλεγχος για άλλα αίτια δυσκοιλιότητας, όπως μεταβολικά, νευρολογικά, ψυχιατρικά ή άλλα συστηματικά προβλήματα. Μερικά παραδείγματα είναι ο σακχαρώδης διαβήτης, ο υποθυρεοειδισμός, η υπερασβεστιαιμία, η έλλειψη μικροθρεπτικών στοιχείων, κάποια νευροεκφυλιστικά προβλήματα, ιστορικό τραυματισμού της σπονδυλικής στήλης, τραυματισμοί κατά τον τοκετό κ.τ.λ. 

Ο ρόλος του μικροβιώματος στην κινητικότητα του παχέος εντέρου

Στα αίτια της δυσκοιλιότητας πρέπει να αναφέρουμε την εντερική δυσβίωση που θεωρείται ένας από τους σημαντικούς παράγοντες που μπορεί να επηρεάσει την εντερική λειτουργία. Η έρευνα δείχνει ότι υπάρχει μια στενή σχέση της κινητικότητας του παχέος εντέρου  με το  μικροβίωμα, τα πρεβιωτικά, τη πρόσληψη φυτικών ινών και τον άξονα εντέρου-εγκεφάλου (brain-gut axis). 

Υπάρχει αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ εντέρου και εγκεφάλου μέσω των πνευμονογαστρικού και των νωτιαίων νεύρων, με κύριο νευροδιαβιβαστή τη σεροτονίνη. Οι έρευνες που αναζητούν συγκεκριμένες διαταραχές στο μικροβίωμα του εντέρου που να συνδέονται αιτιοπαθολογικά με τη δυσκοιλιότητα δεν έχουν καταλήξει σε τελικά συμπεράσματα, αλλά αξίζει να παραθέσουμε κάποιους πιθανούς μηχανισμούς για το πως το μικροβίωμα μπορεί να επηρεάσει την κινητικότητα του εντέρου. 

Τα λιπαρά βραχείας αλύσου (SCFA) που παράγονται από το μικροβίωμα από την ζύμωση των άπεπτων φυτικών ινών, μπορούν να διεγείρουν τα νευρικά και τα ενδοκρινικά κύτταρα του εντέρου, ώστε να παράγουν σεροτονίνη και κατά συνέπεια να πυροδοτήσουν περισταλτικά κύματα. Τα SCFA μπορούν επίσης να διεγείρουν άμεσα τους υποδοχείς του πνευμονογαστρικού νεύρου. 

Τα δευτερογενή χολικά οξέα που παράγονται από το μικροβίωμα μπορούν να επηρεάσουν την κινητικότητα, και την σύνθεση του μικροβιώματος. Η μικροβιακή σύνθεση του εντέρου επηρεάζεται επίσης από το εντερικό νευρικό σύστημα μέσω έκκρισης ανοσοσφαιρινών, της μεταβολής στην κινητικότητα και στη διαπερατότητα του εντέρου. Οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν την σύνθεση του μικροβιώματος μέσω της έκθεσης του σε νερό και θρεπτικά συστατικά.

Παράγοντες κινδύνου

Η δυσκοιλιότητα είναι ένα ευρέως διαδεδομένο πρόβλημα, που επηρεάζει άτομα όλων των ηλικιών. Είναι πιο συχνή στις γυναίκες, στους ηλικιωμένους ενήλικες και στα άτομα με καθιστική ζωή. Επιπλέον, ορισμένοι πληθυσμοί, όπως οι έγκυες γυναίκες, ιδρυματοποιημένα άτομα και τα ασθενείς με κάποιες νευρολογικές παθήσεις, μπορεί να είναι πιο επιρρεπείς στη δυσκοιλιότητα. 

Σε ηλικιωμένα άτομα μπορεί να έχουμε δυσκοιλιότητα λόγω της μειωμένης κινητικότητας και μείωσης των δραστηριοτήτων που συνοδεύουν την τρίτη ηλικία.  Επίσης σε ηλικιωμένους μπορεί να παρατηρήσουμε μείωση στην πρόσληψης τροφής, αφυδάτωση, ψυχολογικά προβλήματα όπως η κατάθλιψη, υποκείμενα νοσήματα όπως ΣΔ, νευροεκφυλιστικές διαταραχές κ.ά. Τέλος άλλοι παράγοντες που συμβάλουν στην δυσκοιλιότητα σε ηλικιωμένα άτομα είναι η πολυφαρμακία, η μείωση του χρόνου διάβασης του εντέρου, η επηρρεασμένη ορθοπρωκτική αισθητικότητα, η δυσενέργεια πυελικού εδάφους κ.ά.

Σε εγκύους μπορεί να έχουμε δυσκοιλιότητα λόγω αυξημένης προγεστερόνης και μειωμένης μοτιλίνης μιας ορμόνης που προκαλεί περισταλτισμό στο εντερικό αυλό. Επίσης η εγκυμοσύνη μπορεί να οδηγεί σε μειωμένη φυσική δραστηριότητα, σε αυξημένη πρόσληψη σιδήρου ή και ασβεστίου (που λαμβάνονται ως συμπληρώματα), ενώ η αύξηση του μεγέθους της μήτρας όσο προχωρά η εγκυμοσύνη προκαλεί πιεστικά φαινόμενα στο ορθό. 

Η αφυδάτωση είναι ίσως ένας παράγοντας που έχει μάλλον υπερεκτιμηθεί ως αίτιο δυσκοιλιότητας. Αυτό συμπεραίνεται από το γεγονός ότι το ποσοστό νερού στα κόπρανα σε μελέτες φαίνεται να διατηρείται σταθερό ανεξάρτητα από την ποσότητα κατανάλωσης νερού. Όμως είναι γεγονός ότι η παραμονή των κοπράνων μέσα στο ορθό λόγω εκούσιας ή ακούσιας καταστολής της επιθυμίας για κένωση, δίνει χρόνο στο έντερο να αφυδατώσει τα κόπρανα και να προκαλέσει συμπτώματα.

Η άσκηση παίζει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη και τη διαχείριση της δυσκοιλιότητας, καθώς διεγείρει την κινητικότητα του εντέρου και μειώνει το χρόνο διέλευσης. Οι αερόβιες δραστηριότητες, όπως το περπάτημα, το τζόκινγκ και η ποδηλασία, έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνουν σημαντικά τη συχνότητα κενώσεων, ενώ η προπόνηση με αντιστάσεις και η γιόγκα προσφέρουν επίσης οφέλη ενισχύοντας την κινητικότητα του γαστρεντερικού συστήματος και μειώνοντας το στρες. Οι μελέτες υπογραμμίζουν ότι η συνέπεια στην άσκηση, προσαρμοσμένη στις ατομικές προτιμήσεις και δυνατότητες, είναι το κλειδί για την αποτελεσματική διαχείριση της δυσκοιλιότητας

Συμπτώματα (διαφορική διάγνωση, πότε να ανησυχώ)

Τα συνήθη συμπτώματα σε άτομα με δυσκοιλιότητα είναι πολλά και περιλαμβάνουν μια αίσθηση πληρότητας στην κοιλιά, φούσκωμα, μετεωρισμό, κοιλιακό πόνο, αίσθημα ατελούς κένωσης κ.τ.λ. Μερικά άτομα αποκτούν συστηματικά συμπτώματα, όπως η κακουχία, ο πονοκέφαλος, η ψυχολογική επιβάρυνση και το άγχος. Σε αυτό συμβάλουν και κάποιοι μύθοι και δοξασίες σχετικά με τη δυσκοιλιότητα που θα αναπτύξουμε παρακάτω. 

Η αποβολή σκληρών και αφυδατωμένων κοπράνων μπορεί να προκαλέσει πόνο στον πρωκτό που μπορεί να συνοδεύεται με αίμα στα κόπρανα (στο χαρτί ή την τουαλέτα). Το σύμπτωμα αυτό μπορεί να προκαλείται από μικροτραυματισμούς του αιμορροϊδικού δακτυλίου ή του περιπρωκτικού δέρματος. Είναι όμως σημαντικό να διερευνηθεί από τον ιατρό η περίπτωση ραγάδας ή άλλης πιο σοβαρής αιτίας αιμορραγίας, όπως πολύποδας ή καρκίνος στο παχύ έντερο. Η κολονοσκόπηση όπως προαναφέρθηκε είναι η καλύτερη εξέταση για να αποκλειστούν ανατομικά αίτια.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι σε ηλικιωμένα και κυρίως κλινήρη άτομα, η αφυδάτωση των κοπράνων στο ορθό λόγω χρόνιας δυσκοιλιότητας μπορεί να προκαλέσει τα λεγόμενα «σκύβαλα». Αυτά τα σκληρά αφυδατωμένα κόπρανα μπορεί να προκαλέσουν ψευδο- διάρροιες που οφείλονται σε βλέννη από τον ερεθισμό του ορθού. Η αφαίρεση αυτών των σκληρών κοπράνων γίνεται συνήθως με υποκλυσμούς, υπόθετα και δακτυλική αφαίρεση – σε βαριές περιπτώσεις υπό αναισθησία. 

Εξετάσεις που μπορώ να κάνω για τη δυσκοιλιότητα

Η λήψη καλού ιστορικού, καθώς επίσης και η κλινική εξέταση θα οδηγήσει στην κατάλληλη διερεύνηση που θα προτείνει ο ιατρός με σκοπό την αναζήτηση κάποιου αιτίου της δυσκοιλιότητας. Αφενός η διερεύνηση αυτή έχει ως σκοπό να βοηθήσει την στοχευμένη θεραπεία της δυσκοιλιότητας, αλλά ταυτόχρονα τον αποκλεισμό κάποιου άλλου υποκείμενου προβλήματος που μπορεί να μην είναι γνωστό.

Οι εξετάσεις που συνήθως προτείνονται είναι στοχευμένες ανάλογα με την περίπτωση. Εδώ παρατίθενται ενδεικτικά κάποιες εξετάσεις που μπορεί να ζητήσει ο ιατρός σας κατά την επίσκεψη στο ιατρείο για την διερεύνηση της δυσκοιλιότητας. 

Κολονοσκόπηση: Η ενδοσκοπική εξέταση του κατώτερου πεπτικού έχει σκοπό να αποκλείσει κάποιο ανατομικό πρόβλημα που μπορεί να συμβάλει στην δυσκοιλιότητα ή τα συνοδά της συμπτώματα. Ο ιατρός ελέγχει την υγεία του βλεννογόνου του εντέρου και του πρωκτού για την πιθανή παρουσία φλεγμονής, πολυπόδων ή καρκίνου, την παρουσία εκκολπωμάτων, στενώσεων, ελκών, αιμορροΐδων, ραγάδων κ.ά.

Αφοδευόγραμα: Αυτή η εξέταση είναι πολύ εξειδικευμένη και προτείνεται σε ασθενείς που παρουσιάζουν αποφρακτική δυσχεσία, που σχετίζεται με δυσενέργεια των μυών της πυέλου όπως περιγράφηκε παραπάνω. Είναι ακτινολογική μέθοδος και εκτελείται από εξειδικευμένο ακτινολόγο. Σε αυτή την εξέταση αναζητούμε αίτια που σχετίζονται με ανατομικά προβλήματα που φαίνονται μόνο με την δυναμική αυτή εξέταση. 

Ορθοπρωκτική Μανομετρία: Συνήθως η μανομετρία γίνεται σε συνδυασμό με το αφοδευόγραμα και αφορά προβλήματα με τον σφιγκτηριακό μηχανισμό. Σε αυτή την εξέταση πολλές φορές συμπεριλαμβάνεται και η δοκιμασία αποβολής μπαλονιού (balloon expulsion test) με την οποία ελέγχεται η πιθανή δυσενεργεια των πυελικών μυών. 

Χρόνος διάβασης παχέος εντέρου: Με αυτή την ακτινογραφική μέθοδο ελέγχεται η ταχύτητα με την οποία προωθεί το παχύ έντερο το περιεχόμενο του. Υπάρχουν διαφορά πρωτόκολλα αλλά η βασική ιδέα είναι ότι ο ασθενής καταπίνει κάψουλες με ακτινοσκιερούς δείκτες διαφόρων σχημάτων και με διαδοχικές ακτινογραφίες ο ιατρός μπορεί να δει τον συνολικό χρόνο διάβασης αλλά και σημεία στα οποία μπορεί να συσσωρεύονται οι δείκτες.

Εργαστηριακός έλεγχος: Ένα γενικό βιοχημικό προφίλ είναι σημαντικό να γίνει και να περιλαμβάνει πιο εξειδικευμένα τον έλεγχο των θυρεοειδικών ορμονών, του ασβεστίου, του σακχάρου για τον αποκλεισμό κάποιας μεταβολικής διαταραχής.

Κλινική εξέταση: Μετά τη λήψη ενός καλού ιστορικού η κλινική εξέταση και πιο ειδικά ο έλεγχος της ορθοπρωκτικής περιοχής με δακτυλική εξέταση είναι πολύ σημαντική. Ο ιατρός εξετάζει τον πρωκτό, την αισθητικότητα της περιοχής, την λειτουργικότητα των σφιγκτήρων και των μυών της πυέλου.

Θεραπεία για την δυσκοιλιότητα

Όπως έχετε ήδη αντιληφθεί, τα αίτια της δυσκοιλιότητας είναι πολυπαραγοντικά και έτσι δεν μπορεί να υπάρχει μία θεραπεία που να καλύπτει όλες τις περιπτώσεις. Κάθε ασθενής είναι διαφορετικός και πάλι τονίζεται ότι η χρόνια δυσκοιλιότητα ή συμπτώματα όπως αιμορραγία από το ορθό, αναιμία, απώλεια όρεξης ή βάρους είναι σημεία συναγερμού που πρέπει να συζητηθούν με τον γιατρό σας.

Παρακάτω παρατίθενται κάποιες πληροφορίες που φυσικά δεν αντικαθιστούν την εξατομικευμένη ιατρική συμβουλή. Υπάρχουν πολλές φαρμακευτικοί ή και φυσικοί τρόποι για την ανακούφιση των συμπτωμάτων της δυσκοιλιότητας. Οι περισσότεροι άνθρωποι που υποφέρουν από δυσκοιλιότητα έχουν κατά καιρούς δοκιμάσει πολλά από αυτά.

Τι μπορώ να κάνω για άμεση ανακούφιση; 

Πολλές φορές κάποιος έχει φτάσει σε απελπισία και αναρωτιέται πώς να ενεργηθεί άμεσα; Αν δεν μπορείτε να πάτε τουαλέτα ή δεν έχετε ενεργηθεί για μέρες και αναζητάτε ένα καθαρτικό που δρα άμεσα μπορείτε να δοκιμάσετε ένα υπόθετο γλυκερίνης ή έναν χαμηλό υποκλυσμό. Υπάρχουν κλύσματα στο φαρμακείο με μικρή ποσότητα υγρού με τοπική δράση που μπορεί να προσφέρουν άμεση ανακούφιση. 

Φάρμακα που όπως θα δούμε παρακάτω προκαλούν σύσπαση του εντέρου τύπου σέννας ή βνοσακοδύλης, μπορεί να δοκιμαστούν, αλλά πρέπει να γνωρίζετε ότι χρειάζονται κάποιες ώρες να δράσουν και προκαλούν πόνο λόγω του σπασμού. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να πάρετε κάποιο τέτοιο φάρμακο ή άλλο καθαρτικό εάν κάνετε εμετούς ή έχετε πόνο ή διάταση στην κοιλιά. Είναι σημαντικό να σας εξετάσει ένας έμπειρος ιατρός γιατί μπορεί να υποκρύπτεται κάποιο σοβαρό πρόβλημα όπως απόφραξη ή ειλεός.

Το γάλα Μαγνησίας ή διάλυμα πολυαιθυλενικής γλυκόλης είναι πιο ήπια και σχετικά ασφαλή σε μακροχρόνια δυσκοιλιότητα. Πρέπει να συνοδεύονται από ικανή ποσότητα νερού. Το μαγνήσιο, ιδίως το κιτρικό μαγνήσιο βοηθά τη λειτουργία του εντέρου. Οι δοσολογία διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο και η τιτλοποίηση της δόσης είναι σημαντική.

Πολλοί ρωτούν εάν υπάρχει φυσικός τρόπος να πάω τουαλέτα; Παραδοσιακά «ματζούνια» και συνταγές που μεταφέρονται από στόμα σε στόμα είναι πάμπολλα – άλλα αποτελεσματικά κι άλλα όχι. Γενικά υπάρχει η πεποίθηση ότι τα δαμάσκηνα ή το ζουμί τους, ο λιναρόσπορος, τα ακτινίδια ή άλλα βότανα (φύλλα Αιγύπτου) έχουν καθαρτικές ιδιότητες και όντως δουλεύουν. Εφόσον κάποιος τα βρίσκει χρήσιμα δεν υπάρχει πρόβλημα να τα χρησιμοποιεί εφόσον έχει γίνει ένας βασικός έλεγχος από τον ιατρό σας.

Δείτε ακόμα: 18 τροφές που βοηθούν με την δυσκοιλιότητα

Πώς δούνε τα φάρμακα για τη δυσκοιλιότητα

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην δυσκοιλιότητα είναι καλό να ξεκινούν με μια λογική σειρά που εξαρτάται από την κάθε περίπτωση. Πολλές φορές οι ασθενείς που έρχονται στο ιατρείο με χρόνια δυσκοιλιότητα έχουν ήδη χρησιμοποιήσει ένα ή περισσότερα από αυτά τα σκευάσματα. Καλό είναι να προηγείται μια σωστή ιατρική αξιολόγηση πριν κάποιος δοκιμάσει κάποια από τα παρακάτω φάρμακα.

Για ενημερωτικούς σκοπούς αναφέρονται οι κύριες κατηγορίες φαρμάκων, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι διαθέσιμα στα φαρμακεία. Συμβουλευτείτε τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό σας πριν την χρήση τους!

• Ωσμωτικά δρώντα: Αυτή η κατηγορία φαρμάκων αυξάνει την περιεκτικότητα των κοπράνων σε νερό. Κάποιες από τις παρακάτω ουσίες είναι άπεπτα σάκχαρα και ως αποτέλεσμα προκαλούν φουσκώματα λόγω της ζύμωσης. Παραδείγματα είναι η λακτουλόζη, η λακτιτόλη, η σορβιτόλη, το γάλα μαγνησίας, η πολυαιθυλενική γλυκόλη κ.ά.
• Μαλακτικά κοπράνων: Στην κατηγορία αυτή είναι η υγρή παραφίνη, η γλυκερίνη και σκοπό έχουν να μαλακώσουν τα κόπρανα για ευκολότερη αφόδευση.
• Διογκωτικά των κοπράνων: Η ιδέα ότι οι φυτικές ίνες βοηθούν στην κένωση του εντέρου είναι πολύ διαδεδομένη και βασίζεται σε έρευνες όπου φαίνεται ότι τα προϊόντα αυτά αυξάνουν τον όγκο των κοπράνων και την ταχύτητα διάβασης στο παχύ έντερο. Είναι όμως παρατηρημένο ότι δεν μειώνουν τα συμπτώματα της δυσκοιλιότητας και αυτό βασίζεται σε μελέτες όπως αναφέρεται παραπάνω. Εδώ θα βρούμε προϊόντα όπως το το πίτουρο, το psyllium, τη μεθυλοκυτταρίνη κ.ά.
• Σεροτονινεργικοί εντεροκινητικοί παράγοντες: Είναι μοντέρνα φάρμακα που δρουν σε μοριακό επίπεδο και βοηθούν ασθενείς με εμμένουσα δυσκοιλιότητα που δεν ανταποκρίνεται στα συνήθη υπακτικά. Κάποια δεν είναι διαθέσιμα στην Ελληνική αγορά.  Σε αυτά περιλαμβάνονται η τεγασερόδη, η προυκαλοπρίδη κ.ά.
• Εκκριτικοί παράγοντες: Υπάρχουν κάποια φάρμακα που αυξάνουν την περιεκτικότητα του νερού στα κόπρανα όπως η λουβιπροστόνη και η λινακλοτίδη που είναι ίσως πιο κατάλληλα φάρμακα για ασθενείς με ευερέθιστο έντερο. 
• Ανταγωνιστές των οπιοειδών: Η μεθυλναλτρεξόνη είναι αρκετά αποτελεσματική σε ασθενείς που έχουν αναπτύξει σοβαρή δυσκοιλιότητα από οπιούχα αναλγητικά φάρμακα.
• Διεγερτικά: Αρκετά δημοφιλή είναι τα φάρμακα που προέρχονται από διάφορα φυτικά συστατικά και δρουν ερεθιστικά στο τοίχωμα του παχέος εντέρου. Πολλά από αυτά σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσουν έντονο και επώδυνο σπασμό ενώ συχνά χρωματίζουν μόνιμα το βλεννογόνο του εντέρου μαύρο (μελάνωση). Τέτοιες ουσίες είναι η σέννα, η αλόη, η κασκάρα, η βισακοδύλη, η πικοσουλφίδη κ.ά.
• Άλλα: Σπάνια χρησιμοποιούνται φάρμακα που είναι για άλλη ένδειξη και στις παρενέργειες τους προκαλούν αυξημένη συχνότητα κενώσεων (repurposed drugs). Τέτοια φάρμακα είναι η κολχικίνη ένα φάρμακο για την ουρική αρθρίτιδα και η πυριδοστιγμίνη που είναι ένα φάρμακο για την μυασθένεια.

Θεραπεία για αποφρακτικού τύπου δυσκοιλιότητα

Η αποφρακτική δυσχεσία ή δυσενέργεια του πυελικού εδάφους όπως αναφέρθηκε παραπάνω πρέπει να διερευνηθεί σωστά γιατί μπορούν να προσφερθούν θεραπείες σε ασθενείς που συνήθως έχουν δοκιμάσει τα πάντα χωρίς αποτέλεσμα (συνήθως λόγω μη επαρκούς διάγνωσης). Αυτοί οι ασθενείς μπορεί να δοκιμάσουν την βιοανάδραση που είναι ενός είδους φυσικοθεραπεία του πυελικού εδάφους καθώς και ασκήσεις με τις οποίες επανεκπαιδεύεται ο ασθενής να αφοδεύει σωστά. 

Η ένδειξη για βιοανάδραση είναι η δυσσενέργεια πυελικού εδάφους, πτώση πυελικού εδάφους, ορθοκήλη, ορθοπρωκτικός εγκολεασμός, βλεννογονική πρόπτωση του ορθού, μονήρες έλκος ορθού κ.ά. Απαιτείται καλή επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ ασθενούς και ιατρού. Σε δύσκολες περιπτώσεις αποφρακτικής δυσχεσίας όπου υπάρχουν ανατομικά προβλήματα (όπως αναφέρονται παραπάνω), μπορεί να προταθεί χειρουργική θεραπεία από ειδικό κατάλληλα εκπαιδευμένο χειρουργό.

Μύθοι και παρανοήσεις για την δυσκοιλιότητα

Η δυσκοιλιότητα είναι κοινό πρόβλημα και ως τέτοιο έχει δημιουργήσει ένα πλαίσιο ανάπτυξης θεωριών γύρω από την αιτία, τις επιπτώσεις και την θεραπεία. Πολλές από τις θεωρίες αυτές δεν έχουν επιστημονική βάση και είναι καλό να τις συζητήσουμε. Πολλές πεποιθήσεις και δοξασίες προκαλούν περισσότερο άγχος και στρες γύρω από τη δυσκοιλιότητα που κάνει τα πράγματα χειρότερα.

Ας δούμε κάποιες από αυτές:

1. Οι φυτικές ίνες είναι πανάκεια: Οι φυτικές ίνες δεν είναι αποτελεσματικές για όλους τους τύπους δυσκοιλιότητας, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις βραδείας διέλευσης. Η μόνη τυχαιοποιημένη μελέτη για την αποτελεσματικότητα των φυτικών ινών στη δυσκοιλιότητα έδειξε ότι η πλήρης διακοπή των φυτικών ινών από τη διατροφή έφερε πλήρη ανακούφιση και ομαλοποίηση των κενώσεων!
2. Η εμμονή για καθημερινές κενώσεις: Το να μην κάνεις καθημερινή κενώσεις δεν είναι απαραίτητα παθολογικό. Όσον αφορά την συχνότητα των κενώσεων ισχύει ότι το όνειρο του ενός, είναι ο εφιάλτης του άλλου!…
3. Η «εξάρτηση» από τα καθαρτικά: Η μακροχρόνια χρήση καθαρτικών, όταν χρησιμοποιούνται κατάλληλα, δεν προκαλεί εγγενώς εξάρτηση ή βλάβη στο παχύ έντερο.
4. Τοξίνες από τη δυσκοιλιότητα: Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η δυσκοιλιότητα προκαλεί τη συσσώρευση τοξινών στο σώμα. 
5. Χρόνος διέλευσης παχέος εντέρου: Ένας παρατεταμένος χρόνος διέλευσης από μόνος του δεν είναι πάντα η αιτία της δυσκοιλιότητας. Υπάρχουν άνθρωποι που τρέφονται κυρίως με ζωικής προέλευσης προϊόντα που έχουν ελάχιστο υπόλειμμα και οι κενώσεις τους είναι ναι μεν σπάνιες, αλλά εντελώς φυσιολογικές.
6. Ενυδάτωση: Η αύξηση της πρόσληψης υγρών δεν επηρεάζει σημαντικά τη δυσκοιλιότητα εκτός εάν υπάρχει συστηματική αφυδάτωση.
7. Υποθυρεοειδισμός: Αν και ο υποθυρεοειδισμός μπορεί να προκαλέσει δυσκοιλιότητα λόγω επιβράδυνσης των μεταβολικών διεργασιών, είναι σχετικά σπάνιο η δυσκοιλιότητα να είναι το μόνο σύμπτωμα του υποθυρεοειδισμού. Συνήθως υπάρχουν και άλλα συμπτώματα, όπως κόπωση, αύξηση βάρους και δυσανεξία στο κρύο κ.ά.

Πρόληψη δυσκοιλιότητας

Όπως σε όλα που αφορούν στην υγεία μας είναι καλό να συζητάμε την πρόληψη παρά την θεραπεία. Έτσι και στη δυσκοιλιότητα είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι τις περισσότερες φορές ο τρόπος ζωής μας έχει άμεσο αντίκτυπο στην υγεία μας και σαφώς στην λειτουργία του πεπτικού. Η διατροφή και η σωματική δραστηριότητα είναι το νούμερο ένα στοιχείο που πρέπει να εστιάσουμε στην πρόληψη. 

Ας προτιμήσουμε μια φυσική ανθρώπινη διατροφή (σε αντίθεση με την υψηλά επεξεργασμένη τροφή που άπλετα προσφέρεται στην σύγχρονη δυτική κοινωνία από τη βιομηχανία τροφίμων με επεξεργασμένους υδατάνθρακες, σάκχαρα, συνθετικά λίπη, πρόσθετα όπως ομογενοποιητές, συντηρητικά τροφών κ.ά.). Ως φυσική ανθρώπινη διατροφή εννοούμε την τροφή που προέρχεται από φυσικές πρώτες ύλες και δεν έχει υποστεί βιομηχανική επεξεργασία ή περιέχει πρόσθετα. 

Κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικές ανάγκες οπότε δεν υπάρχει μία δίαιτα που να ταιριάζει σε όλους. Όσον αφορά στην δυσκοιλιότητα οι αλλαγές που μπορεί κάποιος να δοκιμάσει είναι η μεταβολή στην πρόληψη των φυτικών ινών. Σε άλλους η αύξηση βοηθά, αλλά όπως βλέπουμε και από κλινικές δοκιμές, πολλοί βελτιώνουν την δυσκοιλιότητα και τα συνοδά της συμπτώματα από την ελάττωση ή και την πλήρη διακοπή των φυτικών ινών (φρούτων, λαχανικών, δημητριακών, σπόρων). Οι αλλαγές αυτές για ένα διάστημα 2-3 εβδομάδων μπορεί να δώσει τις απαντήσεις στον καθένα για την επίδραση των φυτικών ινών στα συμπτώματα της δυσκοιλιότητας. 

Γενικά η καλή ενυδάτωση και η επάρκεια ηλεκτρολυτών είναι σημαντική. Στους σημαντικούς ηλεκτρολύτες, όπως αναφέραμε είναι και το μαγνήσιο, στο οποίο οι περισσότεροι έχουν έλλειψη. Σίγουρα η καφεΐνη έχει δράση ηπακτική στο έντερο. Τα φυσικά λιπαρά (με προτίμηση το ελαιόλαδο, τα λιπαρά που βρίσκονται στα ψάρια και άλλα ζωικά προϊόντα) βοηθούν στην καλή λειτουργία του εντέρου. Επίσης η υγεία του μικροβιώματος με την λήψη πρεβιοτικών και προβιοτικών (π.χ. κεφίρ, αληθινό γιαούρτι, τυριά, τουρσί κ.ά.) και την αποφυγή επεξεργασμένων τροφών μπορεί να είναι μια καλή επιλογή για τους περισσότερους.

Η συστηματική άσκηση και φυσική δραστηριότητα είναι εκ των ουκ άνευ. Το απλό περπάτημα είναι το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε κάθε μέρα. Αν συνδυάσουμε και πιο συστηματική άσκηση για την βελτίωση της μεταβολική μας υγείας (ιδιαίτερα την ανάπτυξη της μυϊκής μας μάζας) μαζί με σωστή διατροφή έχουμε το μυστικό της επιτυχίες σε πολλά επίπεδα. 

Δείτε ακόμα: Ο ρόλος της άσκησης στην αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας

Τέλος, η απομυθοποίηση της ανάγκης για καθημερινή κένωση και οι πρακτικές για μείωση του άγχους (καλός ύπνος, καλή ενυδάτωση και λήψη ηλεκτρολυτών) μπορούν να βοηθήσουν στην καλή λειτουργία του εντέρου.

Συμπεράσματα

Η δυσκοιλιότητα είναι ένα πολύ κοινό πρόβλημα που απασχολεί εκατομμύρια ανθρώπων. Οι αιτίες είναι πολυπαραγοντικές και τι περισσότερες φορές δεν υποκρύπτουν κάποια παθολογία. Σπάνια η δυσκοιλιότητα μπορεί να είναι ένα συνοδό σύμπτωμα μιας σοβαρής υποκείμενης νόσου. Είναι σημαντικό να συζητήσετε με τον γιατρό σας τα συμπτώματα που σας απασχολούν για να γίνει μια σωστή διερεύνηση κριθεί αναγκαίο. Η σωστή διατροφή, η αύξηση της δραστηριότητας, η βελτίωση του άγχους και γενικά του τρόπου ζωής μπορεί να βοηθήσει την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας. Για δύσκολες περιπτώσεις υπάρχουν λύσεις που θα σας προτείνει ο ιατρός σας για τη διαχείριση των συμπτωμάτων και τη βελτίωση της υγείας του εντέρου και κατ’ επέκταση της ποιότητας στη ζωή σας. 

Συχνές ερωτήσεις

Ποιός είναι ο φυσιολογικός μηχανισμός της κένωσης;

Το εντερικό περιεχόμενο που περνά από το λεπτό έντερο μέσα στο παχύ έντερο είναι πολτώδες. Ο ρόλος του παχέος εντέρου μεταξύ άλλων, είναι να αφυδατώσει τον χυλό αυτό, απορροφώντας νερό και ηλεκτρολύτες και έτσι να σχηματίσει τα κόπρανα. Επίσης το παχύ έντερο με τη βοήθεια των μικροβίων που περιέχονται στην εντερική μας χλωρίδα, παίζει σημαντικό ρόλο στην ζύμωση άπεπτων ουσιών και την παραγωγή ουσιών που είναι θρεπτικά για το εντερικό βλεννογόνο.  

Η διαδικασία της κένωσης ξεκινά με τη μετακίνηση των κοπράνων από το παχύ έντερο προς το ορθό, ξεκινώντας έτσι το αντανακλαστικό της αφόδευσης, το οποίο περιλαμβάνει τη σύσπαση του ορθού και τη χαλάρωση του εσωτερικού σφιγκτήρα του πρωκτού. Η προώθηση γίνεται ακούσια από το παχύ έντερο προς τον έσω πρωκτικό σφιγκτήρα, όπου οι λείοι μύες ωθούν τα κόπρανα προς τα έξω. Ωστόσο, η τελική έξοδος των κοπράνων, σε φυσιολογικές συνθήκες, βρίσκεται υπό συνειδητό έλεγχο στο επίπεδο του εξωτερικού πρωκτικού σφιγκτήρα. Με αυτό τον τρόπο, εάν δεν είναι κατάλληλες οι συνθήκες για κένωση, κάποιος μπορεί να καταστείλει την αφόδευση. Έτσι τα κόπρανα παραμένουν μέσα στο παχύ έντερο μέχρι την επόμενη περισταλτική κίνηση που θα τα προωθήσει προς τα κάτω. 

Η ψυχολογια  επηρεάζει τη δυσκοιλιότητα; 

Η κένωση αποτελεί μια σύνθετη λειτουργία που απαιτεί συντονισμό μεταξύ του γαστρεντερικού, νευρικού και μυοσκελετικού συστήματος. Η  φυσιολογική αυτή διαδικασία, δεν απαιτεί εκμάθηση, προσπάθεια ή σκέψη. Στην βρεφική ηλικία το μωρό κενώνει το έντερο του κατά τη διάρκεια ή άμεσα μετά το γεύμα, κάτι που ονομάζεται γαστροκολικό αντανακλαστικό. Τα πράγματα με την αφόδευση αρχίζουν και περιπλέκονται όταν μπαίνουν κανόνες, κοινωνικές νόρμες, δοξασίες και συμβολισμοί. Για παράδειγμα, η επανειλημμένη εκούσια καταπίεση της επιθυμίας για αφόδευση, η οποία μπορεί να οφείλεται σε παράγοντες όπως η ντροπή ή η «σιχαμάρα» να χρησιμοποιήσει την τουαλέτα του σχολείου ή της δουλειάς για παράδειγμα, μπορεί να οδηγήσει σε επιβράδυνση της φυσιολογικής κινητικότητας του εντέρου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, την αφυδάτωση των κοπράνων που μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα δυσκοιλιότητας.

Μια άλλη πολύπλοκη κατάσταση όπου υπεισέρχονται ανατομικοί, λειτουργικοί αλλά και ψυχολογικοί παράγοντες, είναι ο λεγόμενος «πρωκτισμός» ή «δυσενέργεια» των μυών της πυέλου. Στην περίπτωση αυτή οι μύες της πυέλου μπαίνουν σε σύσπαση κατά την αφόδευση με αποτέλεσμα ο ασθενής να νιώθει το αίσθημα ότι «έχει βουλώσει» ο πρωκτός ή ότι σπρώχνει σαν να υπάρχει κάποιο εμπόδιο. Σε κάποιες περιπτώσεις όντως υπάρχει ανατομικό εμπόδιο (ορθοκήλη, ορθοπρωκτικός εγκολεασμός, βλεννογονική πρόπτωση του ορθού, εντεροκήλη κ.ά.), ενώ σε άλλες (πρωκτισμός) υπάρχει παράδοξη σύσπαση των μυών που εμποδίζουν την κένωση. Σε περιπτώσεις τέτοιες ο πάχων πρέπει να «ξαναμάθει» την φυσιολογική κένωση με μια διαδικασία που ονομάζεται βιοανάδραση.

Τι είναι τα κόπρανα;

Τα κόπρανα αποτελούνται χονδρικά από 75% νερό και 25% στερεά υλικά. Η σύνθεση των κοπράνων περιλαμβάνει διάφορα συστατικά σε διαφορετικές αναλογίες. Ακολουθεί μια λεπτομερής ανάλυση:

1. Νερό: 75%. Αυτό ποικίλλει ανάλογα με τη διατροφή, τα επίπεδα ενυδάτωσης κ.ά.
2. Βακτήρια : 25-54%. Περιλαμβάνονται τόσο ζωντανά όσο και νεκρά βακτήρια προερχόμενα από το μικροβίωμα του εντέρου.
3.  Άπεπτα υπολείμματα τροφών: 5-25%, Αυτό περιλαμβάνει φυτικές ίνες, ανθεκτικά άμυλα και άλλα συστατικά που δεν διασπώνται πλήρως κατά την πέψη. Είναι αυξημένα σε ασθενείς που τρώνε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά κ.τ.λ. και πολύ μειωμένα σε ασθενείς που ακολουθούν για παράδειγμα μια κρεατοφαγική δίαιτα.
4. Τέφρα (ανόργανα στερεά): 2-5%. Αποτελείται από μέταλλα όπως ασβέστιο, φωσφορικά άλατα, σίδηρο και μαγνήσιο. 
5. Οργανικά στερεά: 10 -20% Περιλαμβάνει πρωτεΐνες, λίπη και διάφορες οργανικές ενώσεις που προκύπτουν από μεταβολικές διεργασίες.
6. Βλέννη: < 1%. Εκκρίνεται από τον εντερικό βλεννογόνο για να λιπαίνει και να διευκολύνει τη διέλευση των κοπράνων.
7. Κυτταρικά υπολείμματα: Μικρή ποσότητα. Ο βλεννογόνος του εντέρου ανανεώνεται συνεχώς με συνέπεια να αποβάλλει επίσης κυτταρικά υπολείμματα, τα οποία περνούν στα κόπρανα.

Το χρώμα των κοπράνων προκύπτει από την στερκοβιλίνη. Η ουσία αυτή είναι προϊόν του βακτηριακού μεταβολισμού της χολερυθρίνης. Η οσμή των κοπράνων προκαλείται από χημικές ουσίες, όπως το υδρόθειο, η σκατόλη, η ινδόλη και οι μερκαπτάνες.